Ostropest plamisty (Silybum marianum) należy do rodziny złożonych Compositae. Rodzaj ostropest (Silybum) obejmuje dwa gatunki: Silybum marianum L. Gaertn. i Silybum eburneum coss. Et Dur. Szczególne znaczenie jako roślina lecznicza ma Silybum marianum L. Gaertn.. Gatunek ten pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego i południowo-wschodniej Europy. W ostatnich kilkudziesięciu latach ostropest plamisty (Silybum marianum L. Gaertn.) stał się ważną rośliną przemysłową. W stanie naturalnym rośnie jako chwast.
Biologia rośliny
Ostropest plamisty jest rośliną jednoroczną. Najpierw wytwarza rozetę z liści różyczkowych eliptycznych lub jajowatych o falistych, ząbkowanych i kolczastych brzegach, barwy sinozielonej, z charakterystycznym siatkowatym białym deseniem na powierzchni. Wszystkie liście są bezogonkowe. Następnie wyrasta sztywny rozgałęziony pęd (nawet do 2 m wysokości). Roślina zakończona jest okazałymi koszyczkami okrytymi wieloszeregową skórzasto-kolczastą okrywą. Kwiaty są obupłciowe, o fioletowo-purpurowej koronie (fot. 1). Ostropest kwitnie od lipca do sierpnia, owoce wytwarza w końcu sierpnia lub we wrześniu. Owocem jest niełupka, o podłużnym kształcie (około 7 mm).
Skład chemiczny
Skład chemiczny owocu ostropestu plamistego jest złożony i obejmuje: związki węglowodanowe, tłuszczowe i białkowe, a ponadto gorycze, histaminę, tyraminę i szereg związków flawonoidowych. Głównym farmakologicznie czynnym związkiem jest sylimaryna, w skład której wchodzą: sylibina, dehydrosylibina, sylidiamina i sylikrystyna. Składniki te sklasyfikowano jako flawonolignany. Wszystkie zbudowane są z toksyfoliny połączonej w różny sposób z alkoholem koniferolowym tworząc izomery.
Jak działa ostropest
Związki czynne zawarte w owocach ostropestu (sylimaryna) wykorzystuje się głównie w schorzeniach wątroby i dróg żółciowych. Te substancje czynne działają antyhepatotoksycznie i regenerują tkankę wątroby. Jednak mechanizm cytoprotekcyjnego działania sylimaryny na uszkodzoną komórkę wątroby jest złożony i nadal nie w pełni rozpoznany. Doświadczalnie stwierdzono, że substancje czynne ostropestu wywierają działanie wielokierunkowe: antyoksydacyjne, stabilizujące struktury błon komórkowych, redukujące uszkodzone mitochondria, reticulum endoplazmatyczne i inne struktury, regeneracyjne przez stymulację biosyntezy białek i wzmożenie procesów mitozy, też hamują procesy włóknieniowe.
Naukowcy podają, że sylibina uszczelnia błony komórkowe wątroby utrudniając przenikanie toksyn, wpływa regenerująco na uszkodzone komórki wątroby dzięki stymulacji jądrowej polimerazy I z RNA, co wzmaga wytwarzanie rybosomów i biosyntezę białka, ponadto hamuje utlenianie lipidów i biosyntezę prostaglandyn, przez co wywiera efekt przeciwzapalny. Jednocześnie uaktywnia inne przeciwutleniacze w wątrobie np. glutation.
Ostropest zawiera sylimarynę, która wykazuje także działanie ochronne po zatruciu muchomorem sromotnikowym lub związkami chemicznymi (np. etanolem, czterochlorkiem węgla).