Surowcem zielarskim o cennych właściwościach leczniczych jest czarna rzodkiew (Raphanus sativus var. niger), nazywana czasem czarną rzepą. Jest to roślina warzywna, powszechnie uprawiana w wielu krajach, pochodząca z Dalekiego Wschodu. Czarna rzodkiew jest rośliną klimatu chłodnego, jedno- lub dwuletnią z rodziny krzyżowych (Cruciferae). W warunkach długiego i ciepłego dnia szybko wydaje pędy kwiatowe, a korzeń parcieje.
Rzodkiew czarna ma łodygę wysokości 20 – 100 cm, dołem pustą i wraz z liśćmi szorstką z rzadkim owłosieniem (fot. 3). W pierwszym roku wyrasta z nasiona rozeta liści lirowatych, pierzastodzielnych oraz czarny, zgrubiały korzeń. W drugim roku wyrasta z korzenia prosta łodyga, górą rozgałęziona i owłosiona. Czarna rzepa ma lirowate liście, promieniste, liliowe lub białe kwiaty z liliowym unerwieniem płatków, zebrane w grono u szczytu łodygi. Owocem czarnej rzodkwi jest strąk.
Czarna rzodkiew – substancje czynne
Korzeń rzodkwi czarnej zawiera mieszaninę glikozydów gorczycowych, zwanych glukozynoatami, które łatwo ulegają hydrolizie do izosiarkocyjanianów allilu lub butylu oraz kwaśnego siarczanu potasowego i glukozy. Wykryto również pokrewne związki nie mające charakteru glikozydów, jak rafanina i rafanozyna A. Izosiarkocyjaniany korzenia rzodkwi czarnej przyjęte doustnie wykazują silne działanie przeciwbakteryjne w przewodzie pokarmowym, a nawet w drogach oddechowych i moczowych. Sok z rzodkwi czarnej zawiera też witaminę C, cukry a także sole mineralne i uważany jest za środek remineralizujący oraz ogólnie wzmacniający.
Działanie fitoterapeutyczne
Do celów leczniczych zbiera się świeże, wyrośnięte i dojrzałe mięsiste korzenie rzodkwi czarnej. Z wielu badań wynika, że suszenie korzeni powoduje wyraźną utratę związków czynnych. Korzeń rzodkwi czarnej jest silnym roślinnym środkiem żółciotwórczym. Jednocześnie zwiększa ruchy przewodów żółciowych, a obniża stan napięcia zwieracza bańki wątrobowo-trzustkowej, ułatwiając w ten sposób odpływ żółci do dwunastnicy. Ponadto przywraca naturalny ruch jelit i zwiększa wytwarzanie soków trawiennych, powoduje poprawę procesów trawienia i przyswajania pokarmów.